Deneme süreli iş sözleşmesi 4857 sayılı İş Kanununun 15’inci maddesinde düzenlenmiş olup ilk fıkra
“Taraflarca iş sözleşmesine bir deneme kaydı konulduğunda, bunun süresi en çok iki ay olabilir. Ancak deneme süresi toplu iş sözleşmeleriyle dört aya kadar uzatılabilir.
Deneme süresi içinde taraflar iş sözleşmesini bildirim süresine gerek olmaksızın ve tazminatsız feshedebilir. İşçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları saklıdır.”
Bu hüküm gereğince, iş sözleşmesinde “deneme kaydı” varsa, 2 aylık süre içerisinde herhangi bir tazminat ödenmeksizin iş sözleşmesi sona erdirilebilir.
25/03/2020 tarihinde kabul edilen 7226 sayılı Kanun ile, kısa çalışma ödeneği şartlarında işçi ve işveren lehine sürelerde kısaltma getirilmiştir. Bununla birlikte 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununun Geçici 23’üncü maddesinin ikinci fıkrası ile getirilen “Bu madde kapsamında kısa çalışma uygulamasından yararlanabilmek için, iş yerinde kısa çalışma uygulanan dönemde 4857 sayılı Kanunun 25 inci maddesinin birinci fıkrasının (II) numaralı bendinde yer alan sebepler hariç olmak kaydıyla işveren tarafından işçi çıkarılmaması gerekir.” şeklindeki düzenleme ile, ahlak ve iyiniyet kurallarına aykırı davranışı dışında işçinin işten çıkarılmaması, kısa çalışma ödeneğinden yararlanma şartı olarak getirilmiştir.
17/04/2020 tarihinde kabul edilen 7244 sayılı Kanun ile işçi çıkarma yasağı getirilmiştir. Bu yasak 4857 sayılı İş Kanununun Geçici 10. Maddesinde aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir.
“Bu Kanunun kapsamında olup olmadığına bakılmaksızın her türlü iş veya hizmet sözleşmesi, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üç ay süreyle 25 inci maddenin birinci fıkrasının (II) numaralı bendinde ve diğer kanunların ilgili hükümlerinde yer alan ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzeri sebepler dışında işveren tarafından feshedilemez.
Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üç aylık süreyi geçmemek üzere işveren işçiyi tamamen veya kısmen ücretsiz izne ayırabilir. Bu madde kapsamında ücretsiz izne ayrılmak, işçiye haklı nedene dayanarak sözleşmeyi fesih hakkı vermez.
Bu madde hükümlerine aykırı olarak iş sözleşmesini fesheden işveren veya işveren vekiline, sözleşmesi feshedilen her işçi için fiilin işlendiği tarihteki aylık brüt asgari ücret tutarında idari para cezası verilir.
Cumhurbaşkanı birinci ve ikinci fıkrada yer alan üç aylık süreleri altı aya kadar uzatmaya yetkilidir.”
Kanunda açık bir şekilde 4857 sayılı İş Kanununun 25/II maddesi (devamsızlık, zarar verme, kavga vb. davranışlar) dışında iş sözleşmesinin feshedilemeyeceği belirtilmiştir. Bu nedenle deneme süresi içinde de olsa, işçilerin iş sözleşmelerinin feshi yasaklanmıştır.
Yukarıda açıklandığı üzere kısa çalışma ödeneğinden yararlanma şartı olan işçi çıkarma yasağı, daha sonra getirilen kanuni düzenleme ile tüm ülke çapında ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık dışında yasaklanmıştır. Aksi halde hem işten çıkarılan işçi başına brüt asgari ücret (2.943,00 TL) idari para cezası uygulanacak hem de kısa çalışma ödeneği talebi kabul edilmeyecektir.
İşçinin hastalık, kaza, grev ve lokavt gibi nedenlerle deneme süresi içerisinde fiilen çalışmadığı günleri olmaktadır. Bu gibi hususların deneme süresini kesip kesmeyeceği (uzatıp uzatmayacağı) ile ilgili öğretide farklı görüşler bulunmaktadır.
Öğretideki baskın görüşe göre, yukarıda sayılan devamsızlık halleri deneme süresini kesmez; yani deneme süresinin uzaması sonucunu doğurmaz.
Diğer bir görüşe göre yorumlama yapılırken, deneme süresi müessesesinin amacından yola çıkılmalıdır. Amaç, tarafların birbirlerini denemeleri ise, kararlaştırılan sürenin deneme için kullanılabilip kullanılamadığına bakmak gerekir. Deneme süresi içindeki, bir veya birkaç gün gibi kısa süreli kesintilerde, deneme süresinin amaçlanan işlevini yitirdiğinden bahsedilemeyecektir. Oysaki 2 aylık deneme süresi içinde haftalarca süren hastalık dönemi veyahut grevde geçen süre deneme süresinin amacına ulaşmasını engelleyecektir.
Deneme süresinin uzayıp uzamayacağı ile ilgili Yargıtay’ın yerleşik bir uygulaması olmamakla birlikte, Yargıtay 22. H.D. nin 2013/9215 E., 2013/28777 K., 10.12.2013 tarihli kararında, “Deneme süresinin başlangıcı isçinin fiilen ise başladığı tarihtir. İşçi, iş sözleşmesinin yapıldığı tarihten sonraki bir tarihte ise başlamışsa, deneme süresinin başlangıcı sözleşme tarihi değil, isçinin fiilen çalışmaya başladığı tarih olmalıdır. Hastalık, grev gibi iş sözleşmesini askıya alan sebepler deneme süresinin işlemesine engel oluşturmaz.” şeklinde açıklama yapılmıştır.
Her ne kadar içtihadı birleştirme kararı olmaması açısından, kesin uygulanacak bir hüküm olmamakla birlikte, olası uyuşmazlıklarda Yargıtay’ın bu görüşü yol gösterici olacaktır. Bu nedenle ücretsiz izin kullanılmasının, deneme süresini kesmeyeceği (uzatmayacağı) düşünülerek hareket edilmelidir.
Kısa çalışma ön şartı olarak getirilen işçi çıkarma yasağı, daha sonra çıkarılan kanunla tüm ülke çapında uygulamaya konulmuştur. Aksi bir davranışta hem idari para cezası uygulanmakta hem de kısa çalışma ödeneği talebi yerinde görülmemektedir. Ayrıca Yargıtay tarafından verilen kararda da belirtildiği üzere, iş sözleşmesini askıya alan sebepler deneme süresinin işlemesine engel oluşturmaz.
Bu durumda iş sözleşmeleri aşağıdaki şekilde sona erdirilebilir:
1- 4857 sayılı İş Kanununun 25/II maddesinde belirtilen devamsızlık, kavga, hakaret, zarar vb. davranışlar nedeni ile derhal iş sözleşmesi sona erdirilebilir. Bunun için tutanak, savunma alma, yazılı savunmaların sağlam bir şekilde alınması gerekmektedir.
2- İşçilerin iş sözleşmesini sona erdirmesi yasaklanmadığından, işçiler herhangi bir sebeple iş sözleşmesini sona erdirebilirler.
Yukarıda açıklanan şekillerde iş sözleşmesini sona erdirme durumu söz konusu değilse, deneme süresi içerisinde iş sözleşmesinin feshedilmesi düşünülen işçilere ücretsiz izin kullandırılmalıdır. Fakat işten çıkarılması düşünülen kişilere, “işten çıkış yasağı nedeni ile mecburen ücretsiz izin kullandırıldığı, ücretsiz iznin bitmesi durumunda işten çıkışlarının yapılacağı, ücretsiz izin döneminde iş aramalarının kendi menfaatlerine olacağı, iş bulmaları halinde istifa imkânını kullanabilecekleri” bildirilerek aydınlatılmalıdır.
Ücretsiz iznin bitiminde deneme süresi dolacağı için, iş sözleşmesi sona erdirilmesi düşünülen bu kişilerle ilgili olarak ya ihbar öneli kullandırılarak ya da ihbar tazminatı ödenerek iş sözleşmesi feshedilmelidir.
Bütün devlet teşvikleri ile ilgili detayları görmek için tıklayınız.
SGK Teşvikleri hakkında detaylı bilgi almak ve Ücretsiz Ön Analiz yaptırmak, SGK teşviklerini hesaplamak için Plus Global Danışmanlık ile iletişime geçiniz.
İşçi Çıkarma - İş Sözleşmesi Fesih Yasağı ve Nakdi Ücret Desteği Süreci
Hayati Önem Taşıyan SGK Prim Teşvik Sürelerinin Uzatılması Gündemde
Deneme Süreli İş Sözleşmesi İle Çalışan İşçiler Ve İşçi Çıkarma Yasağı
Koronavirüs önlemleri, Corona, Covid-19, Kovid-19, SGK, deneme süresi, işçi çıkarma yasağı, iş kanunu
